ریگای ژیان
کۆیلایه‌تی له‌ئیسلامدا
مه‌سه‌له‌ی کۆیلایه‌تی له ئیسلامدا شتیکه ئینکاری ناکریت و زۆر قیزه‌ونه ، به‌قسه‌ی دینداره کان نابیت چونکه قورئان به‌ئاشکرا ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ی شه‌رعیه‌ت پیداوه ره‌نگه زۆر له‌مه‌لاکان و پیاوانی ئاینی لافی ئه‌وه‌لی
به‌ن که‌دینی ئیسلام مه‌سه‌له‌ی کۆیلایه‌تی نه هیشتووه به‌لام ئایا راست ده‌که‌ن ؟ ئایا له‌ئیسلامدا مرۆڤه‌کان هه‌موویان وه‌ک یه‌کن ؟ئیسلام نه‌ک کۆیلایه‌تی له‌ناو نه‌بردووه به‌لکو کۆیله ده‌کات به‌کائینیکی خوارتر له‌مرۆڤ و مرۆڤ بوونی لیده‌سه‌نیته‌وه ته‌نانه‌ت کۆیله له‌روی داواکاری ئاینی و سزاشه‌وه جیاوازه‌و ئه‌رکه‌کان و سزاکانی وه‌ک مرۆڤی ئاسای نییه، ئه‌گه‌ر سه‌یری ئایه‌تی 178سوره‌تی البقرة بکه‌ین که‌ده‌لیت:" يايها الذين آمنوا كُتب عليكم القصاص في القتلى الحر بالحر والعبد بالعبد والانثى بالانثى" ژیانی مرۆڤی کۆیله وه‌ک ژیانی مرۆڤی ئازاد نییه ته‌نانه‌ت ژیانی ئافره‌تیش وه‌ک پیاونییه ئایه‌ته‌که له‌به‌رچاوه‌و رونه ، ئه‌گه‌ر مرۆڤیکی ئازاد عه‌بدی بکوژیت به‌پیی ئه‌م ئایه‌ته مرۆڤه ئازاده‌که ناکوژریته‌وه به‌لکو کۆیله‌یه‌کی ئه‌کوژریته‌وه ئه‌گه‌ر مرۆڤیکی ئازاد ژنیکی کوشتبی ژنه‌که‌ی ده‌کوژریته‌وه ،هه‌روه‌ها ، ئه‌گه‌ر ته‌ماشای
سورة النساء ئایەتی ٢٤
وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ كِتَابَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَأُحِلَّ لَكُم مَّا وَرَاء ذَلِكُمْ أَن تَبْتَغُواْ بِأَمْوَالِكُم مُّحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا تَرَاضَيْتُم بِهِ مِن بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا
دیسان جیاوازی نیوان کۆیلەو ئازادمان نیشاندەدات و هەر زۆر جیاوازن و وەک شتیکی بی نرخ و تەماشای دەکات و دەلیت کرییان بدەنی کەچیژتان لییان وەرگرت واتالەگەلیان راتان بوارد هەروەها ئەگەر تەماشای ئایەی دواتر بکەین واتا
ئایه‌ی25ی سوره‌ی النساء ده‌بینین ئازاد و کۆیله له عه‌زابدا یش داجیاوازن جیاوازن کاتی زینا بکه‌ن "وَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكُمْ طَوْلاً أَن يَنكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِكُمْ بَعْضُكُم مِّن بَعْضٍ فَانكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَنَاتٍ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنكُمْ وَأَن تَصْبِرُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ" ئه‌وه به‌رونی دیاره‌وکه ته‌نانه‌ت سزای ئافره‌تی کۆیله‌و ئازادیش وه‌ک یه‌ک نیه ئه‌مه شتیک نییه ئینکاری لیبکریت له‌ته‌فسیری جه‌لاله‌ین داده‌لیت:". وعليه اذا زنت ألأمة لا تُرجم حتى وان كانت متزوجة بل تُجلد خمسين جلدةً، ويُقاس عليهن العبيد كما يقول تفسير الجلالين[272]. واتا ئه‌گه‌ر ژنیکی کۆیله‌ی میرد داریش بوو زینایکرد ره‌جم ناکریت و 50 جه‌لدی لیده‌دریت ، ئه‌گه‌ر ته‌ماشای ئه‌م حه‌دیسه‌ش بکه‌ین
ورد في صحيح البخاري (حدثنا مسدد حدثنا يحيى بن سعيد عن شعبة عن أبي التياح عن أنس بن مالك رضي الله عنه قال
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم اسمعوا وأطيعوا وإن استعمل عليكم عبد حبشي كأن رأسه زبيبة )
الراوي: أنس بن مالك المحدث: البخاري - المصدر: صحيح البخاري - الصفحة أو الرقم: 7142
خلاصة حكم المحدث: [صحيح] فضرب المثل بالعبد الحبشي لقلة شانه ولانه اقل من بقية البشر
دیسان ئه‌وراستیه‌مان بۆده‌ر ده‌که‌ویت که کۆیله‌و ئازاد وه‌کیه‌ک نین ئه‌وه واتاکه‌شی رونه و به ئاشکرا ده‌لیت : عبد حبشيو گاله‌ته‌شی پیده‌کات .
ئیتر هیوادارم مسولمانان لافی ئازادی لی نه‌ده‌ن و باسی ئه‌وه‌نه‌که‌ن که‌ئیسلام کۆیلایه‌تی نه‌هیشتووه هه‌موو خوینه‌ریکی ئه‌م بابه‌ته تیده‌گات ئیسلام چۆن سه‌یری کۆیله‌یکردووه لیره‌دا چه‌ند پرسیاریک دروست ده‌بیت
ئه‌گه‌ر کۆیلایه‌تیتان پی قبوولنییه مسولمانان چۆن شتیک حه‌رام ئه‌که‌ن له‌خه‌لک که لله حه‌لالیکردووه(يا ايها النبي لم تحرم ما احل الله لك )ئایا ئیوه پیچه‌وانه‌ی ئایه‌ته‌کانی لله و کاره‌کانی محه‌مه‌د ده‌وه‌ستنه‌وه که‌خۆی کۆیله‌ی هه‌بووه له‌وانه أسامة بن زيد بن حارثة که خه‌جیجه به‌دیاری دایپیی ، رافع القبطي، ابو الحمراء وابو سلمى دووکۆیله بوون که‌شوانی محەمەد بوو، جگه له‌مارییه‌ی قبتی که به‌دیاری وه‌ریگرت ده‌یانیتر ئه‌گه‌ر سه‌یری سه‌رچاوه میژوویه‌کان بکه‌ین ئیتر نازانم مسولمانان چۆن له‌رویان دیت باسی ئازادی بکه‌ن له دینه‌که‌یاندا لکاتیکا کۆیلایه‌تی ره‌نگدانه‌وه‌یه‌کی قیزه‌ونی هه‌یه له‌دینی ئیسلامدا به‌تایبه‌تی له قورئان و حه‌دیسه سه‌حیحه‌کان و کاره‌کانی محه‌مه‌ددا هیوادارم چیتر باسی ئازادی نه‌که‌ن و بزانن دینی ئیسلام دینیک نیه له‌خزمه‌ت مرۆڤدابیت و هه‌رگیز مرۆڤه‌کانی وه‌ک یه‌ک ته‌ماشا نه‌کردووه بریاری کۆتاییش بۆ ئیوه‌ی خوینه‌ر به‌جیدیلم